Książka stanowi próbę rekonstrukcji obrazu państwa moskiewskiego, jaki wyłania się z ruskich (białoruskich i ukraińskich) źródeł końca XVI i pierwszej połowy XVII stulecia. Jej głównym celem jest opisanie złożonego stosunku prawosławnych Rusinów, mieszkających w Rzeczypospolitej, do wschodniego sąsiada oraz odpowiedź na pytanie, na ile ówczesna Moskwa była dla nich bliska, w jakim zaś stopniu i zakresie postrzegali ją jako obcą.
Choć rozważania ograniczone zostały do kilku zaledwie dziesięcioleci, podjęty problem wydaje się nie tylko intrygujący, ale też ze wszech miar aktualny. Postawa wobec Rosji i Rosjan zawsze była jednym z istotnych elementów, określających tożsamość Białorusinów i Ukraińców, a w XIX i XX stuleciu, kiedy kształtowała się nowoczesna świadomość tych narodów, sprawą kluczową stało się wykazanie, że ich kultura i tradycja historyczna nie jest lokalną odmianą kultury i tradycji rosyjskiej. Uchwycenie wczesnego etapu funkcjonowania owego poczucia odrębności umożliwia lepsze zrozumienie szeregu późniejszych procesów i zjawisk, pokazuje nadto, że również w wiekach dawnych relacje pomiędzy wschodnimi Słowianami były bardziej skomplikowane, niż się to czasem wydaje.
|
Spis treści
Wstęp
„Rusini” i „Moskwa”. Wprowadzenie terminologiczno-historyczne
Moskwa w zbiorowej świadomości obywateli Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Uwagi redakcyjne
Rozdział I
Rusini wobec Moskwy na przełomie XVI i XVII wieku
Moskwa i Ruś w planach Rzymu
Obawy Piotra Skargi
Konstanty Wasyl Ostrogski i jego związki z Moskwą
Patriarchat moskiewski i unia z Rzymem
Moskwa i nowy patriarchat w polemice pierwszych lat po unii
Rusini wobec Moskwy w okresie „wielkiej smuty”
Rozdział II
Prawosławna metropolia kijowska a Moskwa w latach dwudziestych XVII stulecia
1. Między królem a carem
Kozackie poselstwo i misja patriarchy Teofanesa
Oskarżenia o zdradę i polemika
Hiob Borecki i Izajasz Kopiński – inicjatorzy „powtórnego zjednoczenia”?
Poselstwo Izaaka Boryskowicza i postawa metropolity Hioba Boreckiego
2. Kijów – Druga Jerozolima
3. Orientacja na Moskwę
Prawosławni cudzoziemcy w Moskwie
Rusini w państwie moskiewskim
W poszukiwaniu autorytetu
Wychodźcy z metropolii kijowskiej
Rozdział III
Kijów i Moskwa w dobie mohylańskiej
Kopiński kontra Mohyła
Lojalność Mohyły
Kijów – centrum ruskiego prawosławia
Kijowskie zgromadzenie świętych
„Ruski Syjon”
Odbudowa kijowskich świątyń i kontakty z Moskwą
Ruska szlachta – potomkowie Włodzimierza
Odnowa liturgii i rozkwit intelektualny
W stronę autokefalii
Moskiewskie wizje Atanazego Filipowicza
Zakończenie
Apendyks
Wykaz skrótów
Bibliografia
Резюме
Indeks osób
|