Sjenka trećeg Rima

ANALIZA
JEDINSTVO CRKAVA
Sjenka trećeg Rima

Postoje patetične istorijske fraze koje – po prirodi stvari – vremenom gube svoj realni sadržaj, ali i dalje patetično-istorijski zvuče. Tako se i koriste. Takva je i ona koju je izrekao kaluđer Filotej još u 16. veku – dvorski ideolog cara Ivana Groznog. „Dva su Rima pala treći, Moskva, stoji a četvrtoga neće ni biti“. Posle pada Carigrada 1453. to je normalno razmišljanje iz perspektive imperije kakva je bila Rusija – koja je sebe videla kao centar pravoslavlja.
Odavno, a danas posebno kada nema ni carske ni komunističke imperije, nije tako.
Pa ipak, u razmišljanjima o jedinstvu pravoslavlja i pravoslavnih crkava – taj slogan se čuje. Mitropolit Inokentije je dao intervju pariskom listu La pensee russe – 24.02.2006. – koji izlazi na ruskom i francuskom jeziku. Kaže: „Odnosi između RPC i Vaseljenske patrijaršije u Carigradu se sve više pogoršavaju“. Valja znati da Rusi imaju više pravoslavnih crkava – pored RPC Moskovskog patrijarhata, postoji i Ruska pravoslavna zagranična crkva i još Egzarhat koji okuplja ruske parohije na Zapadu i koji je pod jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije u Carigradu. Rusi nisu frustrirani zbog te razlike u organizacionom ustrojstvu crkava – pravoslavlje se inače odavno fragmentarizuje i poznaje neku vrstu „pluralizma“ u pogledu ustrojstva crkve u nekoj državi.
Povod je najnoviji, slučaj pravoslavne parohije u Bijaricu koja se „distancira“ od crkvene Moskve. To je dovelo do problema s Carigradom. Ti problemi s Carigradom postoje i u SPC. Iz Beograda, vaseljenskog patrijarha Vartolomeja I optužuju da, navodno, hoće da bude „pravoslavni papa“. Ono u Bijaricu presudio je francuski sud – sve ostaje izvan RPC jer Egzarhat deluje u Francuskoj. Što se pak tiče Ruske zagranične pravoslavne crkve – ona je utemeljena 20-ih godina u Sremskim Karlovcima – njeni su jerarsi slali poslanice A. Hitleru bodreći ga da izdrži u borbi za spas Evrope „od judeo-masonsko-boljševičkog zla“. Jedan njen vladika je u NDH bio na čelu Hrvatske pravoslavne crkve koju je utemeljio poglavnik A. Pavelić. U svim tim sukobima sve se pravoslavne crkve pozivaju na kanone, pri čemu niko ne pominje da ne postoji crkva radi kanona i već obrnuto – kanoni postoje i menjaju se, crkve radi. Još je solunski arhiepiskop u svom glavnom protestu upućenom Sv. Savi 1220. nabrojao sve kanone koje je ovaj znameniti Srbin prekršio da bi zadobio autokefalnost SPC.
Tako nekako stoje stvari i danas kada u svim zemljama ima više pravoslavnih crkava.
Kako to rešiti - tome još niko nije studiozno pristupio. Očekivalo se da će se „pravoslavni sabor“ na Cetinju time pozabaviti – ali ništa nismo novo čuli. Problem ostaje otvoren. U Ukrajini ima više pravoslavnih crkava, u Crnoj Gori dve, i tako dalje – sve se, po nepisanom pravilu na pravoslavnom istoku, deklarišu kao nacionalne i državne. Sve se bore za autokefalnost i sve se međusobno glože. Do određene granice zahtevi za autokefalnošću su logični, ali to nije rešenje za budućnost, jer se oblik organizacije crkve u istoriji menja, i uvek se menjao. To što, povremeno, jedna crkva drugoj nudi „više od autonomije, manje od autokefalnosti“, obična je politička floskula. Za stvarno jedinstvo pravoslavlja i pravoslavnih crkava, to je beznačajno. Odnosi SPC i MPC, te odnosi SPC i CPC u Crnoj Gori, pokazuju da nedostaje pogled okrenut budućnosti - najčešće smo zarobljenici prošlosti, i mrtvih modela.
U žestini takvih sukoba ne vidi se ono najbitnije – jedinstvo hrišćanstva. Pravoslavlje ima jednu dobru tradiciju koje nije uvek svesno, a koja na planu hrišćanskog jedinstva u Evropi može i drugima biti od koristi: crkve da se organizuju kanonski prema teritoriji države – i da budu odvojene od države – ali da se poštuje pluralizam u crkvenom ustrojstvu. A to je upravo ono što pravoslavni zanemaruju ili sasvim zaboravljaju. Danas posebno. „Majka crkva“ ne pristaje na odvajanje, a crkva je onoliko crkva koliko ima u njoj vernika koji primaju svete tajne koje ona podeljuje. I ni jedna ne smije da bude, po bilo kom osnovu, privilegovana ili marginalizovana u državi.
Tu je i kamen spoticanja u sadašnjim napetostima između drugog Rima – to je Vaseljenska patrijaršija u Carigradu – i trećeg Rima, odnosno Moskve i RPC Moskovskog patrijarhata. To nije samo rusko-ruski problem, već najozbiljnije pitanje pravoslavlja, koje nema papu, ni zvanični učiteljski autoritet koji bi presuđivao o tome koja je crkva kanonski regularna a koja nije. To je promenljiva kategorija u istoriji. Ozbiljni pravoslavni jerarsi odavno upozoravaju da postoji „manipulacija svetim kanonima“. Ta je manipulacija najčešće politički motivisana. Neće problemi savremenog pravoslavlja biti rešeni ako bude arbitrirao neki treći Rim – oni se mogu rešavati samo saborno – saglasno prema principu jedinstva u različitostima.
Ipak, nigde se češće istorija ne "ponavlja" nego u crkvi.
Na Balkanu se to jasno može pratiti decenijama. Nije problem u autokefalnosti – neki oblik organizacije crkve u državi mora postojati – već u tome što na Balkanu još imamo crkve koje su etnički omeđene a to se vidi u nepreležanoj bolesti filetizma – odnosno crkvenog nacionalizma. Političke boje te karte i kada je ona formalno crkvena su prepoznatljive: jedan narod, jedna crkva, jedna partija, jedan vođa.
Jedinstvo pravoslavlja ne treba misliti samo „kanonski“ – u smislu zakona i propisa koji se menjaju – već kanonsko-liturgijski. Drugim rečima, ako sve pravoslavne crkve – kako god bile uređene u državi – slede istu nauku vere i služe istu liturgiju onda one – ako hoće to iskreno – mogu da pronađu model jedinstva u različitosti. Uostalom, čak i katolička crkva koja je „monistički“ ustrojena, ima svoje patrijarhate i patrijarhe – nadbiskup Venecije ima titulu patrijarha Venecije, i u današnjem ustrojstvu Rimokatoličke crkve. Teško se, posebno među pravoslavnima, prihvata jedna činjenica odvojenost crkve od države je prednost za crkvu. Mnogi misle da nije – u Srbiji danas, primera radi, imamo svkodnevene crkveno-političke tirade koje koriste čak i tako anahron izraz kakav je „simfonija“ koji ni u Vizantiji nikada nije imao neki realni sadržaj.

Mirko ĐORĐEVIc

http://www.monitor.cg.yu/ARHIVA/a_803_15.html