KATOLICYZM_DEFINICJA |
katolicyzm [gr. katholikós 'powszechny'], treść nauczania Kościoła katol., całość przyjętych w nim zasad odnoszących się do wiary, moralności, życia rel. i funkcjonowania Kościoła, a także sam Kościół katol. jako społeczność widzialna. Do pojęcia k. należy zarówno doktryna i kształt społ.-organizacyjny, jak i historia Kościoła katolickiego. Cechy zewn. społeczności katol. to w szczególności: podleganie wiernych w sferze rel. władzy papieża, bpa Rzymu, i biskupów; istnienie wydzielonego stanu duchownego oraz wielu wspólnot zakonnych i ruchów rel.; organizacyjny podział na diecezje i parafie; bogata obrzędowość; praktyczne życie kośc. jest regulowane przez prawo kanoniczne.
K. głosi wraz z innymi wyznaniami gł. zasady chrześc. (chrześcijaństwo): Bóg jest jeden w 3 Osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty), jako Stwórca i Pan świata objawił się ludziom; Syn Boży stał się człowiekiem w osobie Jezusa Chrystusa, który jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, jedynym Zbawcą ludzi, który żył na ziemi, umarł za ich grzechy i zmartwychwstał. Ludzi stworzył Bóg z miłości, ale zerwawszy więź z Bogiem, żyją oni z dala od niego, podlegając śmierci; wszyscy ludzie są wezwani do wiary, nadziei i miłości, życia duchowego oraz pełnienia woli Bożej, wyrażonej w przykazaniach, a zwł. w przykazaniu miłości Boga i bliźniego oraz w Dekalogu; przeznaczeniem ludzi jest wieczne życie z Bogiem i zmartwychwstanie po powrocie Chrystusa na ziemię (paruzja), grzeszników zaś czeka kara. Społeczność chrześcijan tworzy Kościół (żyjący Eucharystią), do którego wstępuje się przez chrzest.
Wiara polega na tym, że zaufawszy Bogu, człowiek przyjmuje rozumem prawdziwość Objawienia i stara się postępować zgodnie z wiarą, jest wierny wiernemu Bogu. Objawienie Boże, przekazane ludziom w historii Izraela i w osobie Jezusa Chrystusa, a głoszone przez apostołów, jest przekazywane dalej w społeczności wiernych, czyli Kościele, jako Tradycja; jej gł. zapisem jest Biblia (której kanon został ustalony przez Kościół), ale w jej skład wchodzą też nauczanie ustne i instytucje; objaśnianie Biblii dokonuje się więc w kontekście wiary Kościoła. Istnieje zatem pewien stały "depozyt wiary". Tradycja jest przez Kościół interpretowana pod natchnieniem Ducha Świętego, a następnie przekazywana w formie dogmatów ogłaszanych przez sobory i papieża (Magisterium Kościoła, czyli Urząd Nauczycielski Kościoła), ponieważ biskupi są uznawani za następców apostołów (sukcesja apostolska przekazywana przez sakrament święceń), papieże zaś za następców stojącego na czele apostołów św. Piotra; z tego tytułu przypisuje się im władzę w Kościele i nieomylność (która nie obejmuje powszedniego nauczania, lecz proklamowanie stwierdzeń bibl. i ogłaszanie formuł dogmatycznych). Oficjalne nauczanie Kościoła może być uroczyste (ogłaszanie dogmatów) i zwyczajne (stałe głoszenie treści Objawienia). Odrzucenie prawd bibl. i tak ustalonych zasad wiary wyklucza z Kościoła. Prawdy wiary mogą być i są przedstawiane nie tylko w języku bibl., lecz również za pomocą pojęć filoz. (chrześcijańska filozofia).
Co do Boga i osoby Chrystusa treść wiary gł. wyznań chrześc. jest zasadniczo jednolita. Między k. i prawosławiem istnieje rozbieżność w kwestii pochodzenia Ducha Świętego (filioque), natomiast oba wyznania przeciwstawiają się poglądom, akcentującym raczej człowieczeństwo niż boskość Jezusa, i przyznają szczególne miejsce Marii, uznanej za Matkę Bożą (tytuł Bogarodzicy) i Matkę ludzi, wierząc w jej dziewictwo i Wniebowzięcie (k. także w Niepokalane Poczęcie).
Ludzie są obciążeni grzechem pierworodnym, są skłonni do złego mimo znajomości dobra i ulegają pokusom szatana; do zbawienia potrzebują łaski, na którą są zobowiązani odpowiedzieć przez wiarę i dobre czyny. Poznanie istnienia Boga i moralnego prawa naturalnego są, mimo ludzkiej grzeszności, dostępne rozumowi ludzkiemu nawet bez znajomości Objawienia; oznacza to, że ludzie odpowiadają za swoje czyny, choć każda osoba ludzka jest kochana przez Boga i przeznaczona do zbawienia, mogą je przez grzech utracić; bezpośrednio po śmierci czeka ludzi sąd, w którego wyniku znajdą się z Bogiem w niebie, czyśćcu (jego istnienie jest uważane za dogmat tylko w k.) lub jako potępieni w piekle.
Kościół katol. utrzymuje, iż jako Kościół Chrystusowy zachowuje i głosi pełną prawdę chrześc., z czego wynika, że przynależność do niego jest właściwą drogą do Boga, choć k. uznaje również, że chrześcijanie-niekatolicy oraz inni ludzie prowadzący uczciwe życie mogą być zbawieni (jednak dzięki Chrystusowi, a nie swojej religii). Kościół jest zasadniczo rzeczywistością duchową, obejmującą nie tylko ludzi na ziemi (Kościół pielgrzymujący), lecz i zbawionych (Kościół triumfujący), ale na ziemi ma jednak charakter widzialnej i zorganizowanej wspólnoty wierzących, świętej jako Ciało Chrystusa, lecz złożonej z grzeszników. Do Kościoła katol. należą wszyscy ochrzczeni w nim i przyjmujący jego wiarę (inni mogą być do Kościoła w pewien sposób przyporządkowani); wszystkich wiernych dotyczą też zadania Kościoła, gdyż istnieje powszechna odpowiedzialność za Kościół (dlatego błędem jest potoczne utożsamianie Kościoła z hierarchią); niektórzy wierni są powołani do specjalnych zadań (posług) w Kościele jako duchowni (biskupi, prezbiterzy, diakoni), zwł. w sferze udzielania sakramentów i oficjalnego nauczania, oprócz tego istnieje odrębne powołanie zakonne do życia doskonalszego; władza w Kościele należy do kolegium biskupów z papieżem jako jego głową, a lokalnie do biskupa diecezjalnego. Głównym zadaniem Kościoła jest głoszenie Chrystusa światu i udzielanie sakramentów, widzialnych znaków niewidzialnej łaski Bożej, czerpiących swą moc z Chrystusa; w k. jest ich 7: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, pokuta (ze spowiedzią), sakrament chorych (namaszczenie chorych), kapłaństwo, małżeństwo. W kulcie katol. gł. miejsce zajmuje msza (wierni są obowiązani uczestniczyć w mszy niedzielnej) i liturgia pozostałych sakramentów; inne formy to brewiarz i rozmaite nabożeństwa (np. obrzędy pogrzebu, różaniec, procesje, pielgrzymki); w roku kośc. gł. świętami są Boże Narodzenie, Wielkanoc i Zesłanie Ducha Świętego; rozwinięty jest kult świętych, widzianych jako wzory dla żyjących i ci, którzy się modlą za nich w niebie. Oprócz wspólnotowego życia rel. niemniej ważna jest osobista pobożność, wierni powinni szukać więzi z Bogiem wyrażającej się w modlitwie i kontemplacji.
Bóg stawia ludziom wysokie wymagania, wskazuje im drogę do świętości, co oznacza tendencję do maksymalizmu w wymaganiach. Choć człowiek żyje we wspólnocie, etyka ma zasadniczo charakter indywidualny, życie moralne jest kierowane przez jednostkowe sumienie, rozum i wolę, odpowiedzialność ma charakter osobisty. Polemizując z popularnymi w obecnej kulturze opiniami, k. twierdzi, że zasady moralne mają charakter obiektywny, gdyż pochodzą od Boga-Miłości. Prawo Boże i naturalne jest niezmienne. Ma ono charakter pozytywny (przykazanie miłości bliźniego, a więc miłości w małżeństwie, w rodzinie, w społeczności); konsekwencją wymagań jest potępienie grzechów przeciw prawu miłości (zgodnie z zasadami Dekalogu: "nie zabijaj, nie cudzołóż, nie kradnij"); pożądane i niepożądane postawy moralne są często przedstawiane za pomocą terminologii cnót i wad zaczerpniętej ze staroż. filozofii. Zasady moralne obowiązują zarówno w sferze osobistej, jak i polit. oraz gosp. (społ. nauka Kościoła); Kościół katol. uważa więc, że może oceniać zarówno jednostki, jak i ustroje, prawa i władze pod kątem wierności zasadom moralnym; potępia w szczególności zabijanie, także pod szyldem przerywania ciąży i eutanazji (tradycyjna nauka Kościoła dopuszcza w razie konieczności prowadzenie wojny i karanie śmiercią), jak również pozbawianie własności, zniewolenie, deprawację seksualną, rozbijanie rodzin przez zdrady i rozwody (przyjmuje jednak możliwość procesu stwierdzającego nieważność małżeństwa).
Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Paryż 1967
W. Granat Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusie, Lublin 1972
A. Zuberbier Wierzę, Katowice 1979
Katolicyzm A-Z, Poznań 1982
Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, red. S. Głowa, I. Bieda, Poznań 1988
H. de Lubac Katolicyzm, Kraków 1988
A.L. Szafrański Kairologia. Zarys nauki o Kościele w świecie współczesnym, Lublin 1990
Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994.
Lexikon fur Theologie und Kirche, Hrsg. J. Hofer, K. Rahner, Bd. 1-11, Freiburg im Breisgau 1957-68
New Catholic Encyclopedia, vol. 1-15, New York 1967
H. Denzinger, A. Schonmetzer Enchiridion symbolorum, Freiburg im Breisgau 1976
Theo. L'Encyclopedie catholique pour tous, Paris 1992.
Michał Wojciechowski
Religia. Encyklopedia PWN. T. 5
c Wydawnictwo Naukowe PWN SA |
|